Onteigeningswet als uitweg uit de stikstofimpasse

De nieuwe stoppersregeling zou dé weg uit de stikstofimpasse moeten zijn. Twee- tot drieduizend piekbelasters nabij Natura 2000-gebieden, die besluiten vrijwillig te stoppen met hun bedrijf dan wel het te verplaatsen, worden door het kabinet uitgekocht met een bonus van 20 procent bovenop een volledige vergoeding. Minister Van der Wal reserveerde er 7,5 miljard euro voor, in de hoop hiermee aarzelende agrariërs over de streep te trekken. De regeling moet 1 april 2023 van start gaan.

NVM Agrarisch & Landelijk-makelaar en onteigeningsdeskundige Jaap Ridderhof van Midden Nederland Makelaars in Barneveld merkt dat zijn agrarische klanten vooralsnog niet staan te springen.

‘Er is zo veel nog onduidelijk. Zo is er bijvoorbeeld nog helemaal niet officieel gedefinieerd wie precies een piekbelaster is. Er is nog niet met de EU besproken of dit geen ongeoorloofde staatssteun betreft. En hoe zit het met pachtbedrijven? Er is nog niet goed over nagedacht en tot die tijd kunnen boeren eigenlijk niks: erg vervelend.’

Bovendien vraagt Ridderhof zich af of de regeling wel echt zo’n ‘offer you can’t refuse’ is als de minister het doet voorkomen. ‘Er is ook nog niet duidelijk over 120 procent van welke waarde het gaat. De marktwaarde? Die hangt af van het bedrag waarvoor de hoogste bieder je bedrijf wil kopen. Maar het maakt nogal een verschil of een andere agrariër een bedrijf één-op-één overneemt, of de grond en bebouwing een andere bestemming krijgen’, legt hij uit.

‘Er wordt ook geroepen dat het over ‘bedrijfswaarde’ moet gaan; dus wat je bedrijf ‘going concern’ waard is. Maar wat wordt daarin dan meegenomen? Bijvoorbeeld het aantal dieren, het economische potentieel, verloren inkomsten?’

Blijvers en wijkers

Bovendien maakt het voor de verkopende partij nogal uit wat de plannen na de vrijwillige uitkoop zijn: Ridderhof onderscheidt wijkers (die helemaal stoppen met boeren) en blijvers (die elders hun bedrijf voortzetten).

‘Met name voor blijvers is die 120 procent vergoeding in 99 van de honderd gevallen niet toereikend. Je koopt nooit precies terug wat je al had, dat moet passend gemaakt worden. Dus je zit met voorfinanciering, premie uit handen breken, stagnatieschade, verhuis- en inrichtingskosten, kosten voor deskundige begeleiding, belastingen, BTW…’

Ridderhof schat in dat deze ‘blijvers’, die op zoek gaan naar een nieuwe plek, ongeveer een derde van de groep van drieduizend piekbelasters uitmaken. ‘Deze groep komt de markt op, op zoek naar een nieuwe onderneming. Dat gaat enorm prijsopdrijvend werken.’

Waarom kijken we niet naar de bestaande onteigeningsregelingen, vraagt Ridderhof zich af. ‘Het voordeel daarvan is dat er volledige, integrale schadeloosstelling mogelijk is. Zowel de herinvesteringsschade voor blijvers als de misgelopen inkomsten voor wijkers.’

Bijkomend voordeel is dat er al solide wetgeving ligt, inclusief een uitspraak van de Hoge Raad over hoe de inkomstenschade van stoppende boeren berekend zou moeten worden.

Emotie

Maar dat alleen al het woord ‘onteigening’ bij veel boeren op weerstand stuit, snapt Ridderhof wel. ‘Er komt veel emotie bij kijken. Maar ik zit dertig jaar in het vak en heb in die tijd zes gerechtelijke onteigeningen meegemaakt. Alle andere werden minnelijk geregeld, met instemming van beide partijen. Je kunt daarna nog steeds twee kanten op: elders doorgaan of stoppen. En in beide gevallen kom je niks tekort.’

De ironie is dat het precies de regelgeving voor ‘onvrijwillige onteigening’ is, waar piekbelasters die niet vrijwillig op het aanbod van de minister ingaan, uiteindelijk mee te maken krijgen. Maar Ridderhof waarschuwt dat de overheid meer pijlen op zijn boog heeft.

‘Het kan ook zo zijn dat bijvoorbeeld gewoon je vergunning wordt ingetrokken. Dan heb je geen toekomst meer, want je mag niet meer uitbreiden. Je wordt gewoon uitgerookt. Iets vergelijkbaars is gebeurd bij de nertsenhouders, die hadden nooit een keus.’

Daarom doen boeren en kabinet er goed aan om serieus na te denken over het gebruiken van de onteigeningswet, stelt Ridderhof. Hij raadt boeren daar deskundige hulp bij aan van een onteigeningsspecialist zoals hijzelf (kosten daarvoor worden ook vergoed in deze regelgeving). Want dat het stikstofdebacle hoe dan ook moet worden opgelost, staat volgens Ridderhof vast, besluit hij. ‘Dus dan liever zo. De onteigeningswetgeving biedt de overheid een weg uit het stikstofdossier. En boeren, die er nooit iets aan konden doen dat ze in de buurt van een Natura 2000-gebied zaten, krijgen waar ze recht op hebben.’