Nederland moet op de schop: ‘Gras groeit niet sneller door eraan te trekken’

Dat het landelijk gebied opnieuw wordt ingericht, is volgens NVM-bestuurslid en voorzitter van de vakgroep Agrarisch & Landelijk Jos Ebbers onvermijdelijk. “De Nota Ruimte komt eraan. Stikstof is pas het begin.”

De agrarisch makelaar en onteigeningsdeskundige van NVM is groot voorstander van de aangekondigde herinrichting. Woningbouw, industrie, landbouw en natuur zijn volgens hem te veel negatief vergroeid en moeten uit elkaar worden getrokken. Desondanks vreest Ebbers voor de uitvoering, zowel bij de overheden als in de eigen gelederen. “Ik had een ander tempo gewild, maar het woningtekort en stikstofproblematiek dwingen ons tot haast.”

Stoppersregeling als oplossing voor stikstofimpasse

Per 1 april 2023 moet de nieuwe stoppersregeling de oplossing bieden voor de stikstofimpasse. Echter zitten aan deze regeling nog een hoop onduidelijkheden, legt Ebbers uit. “Agrarische ondernemers weten niet waar ze aan toe zijn. De stoppersregeling richt zich op twee- tot drieduizend piekbelasters nabij Natura 2000-gebieden. Maar wie dat precies zijn, horen we pas in april.”

Ook over de mogelijke vergoeding, die tot 120% van de marktwaarde zou bedragen, bestaat nog veel onduidelijkheid. “Hoe wordt die precies berekend? En mag dat wel van de EU? En trouwens…is dat überhaupt wel genoeg? Om het gehele bedrijf op te starten en weer passend te krijgen, moeten hoge kosten gemaakt worden.”

Tijd en rust

Toch is het volgens Ebbers onvermijdelijk dat we de beperkte ruimte in Nederland opnieuw moeten verdelen, om een betere balans te vinden tussen wonen, werken, natuur, energie en landschap. “Daar is tijd en rust voor nodig”, stelt Ebbers. ”Of zoals de boeren zeggen: gras groeit niet sneller door eraan te trekken.”

Ebbers vertelt hoe gezinnen en families zich in het werkgebied van makelaardij Wijmenga in de steek gelaten voelen. “Onze boeren worden neergezet als dé schuldigen van alle problemen. Dat is politiek niet onbegrijpelijk, maar het is ook niet eerlijk. Landbouwers hebben volkomen legaal leningen bij banken afgesloten, subsidies en vergunningen aanvaard die ze kregen aangeboden. En nu worden ze opeens als overtreders zonder vergunning neergezet en krijgen ze van diezelfde banken geen krediet meer. Alles zit vast. Er wordt op dit moment nauwelijks meer geïnvesteerd en dat gaat ten koste van innovatie om binnen de gewenste normen te produceren.”

Geitenpaadjes

Tegelijk erkent Ebbers dat de landbouw een belangrijke rol speelt. “De landbouw is één van de grote uitstoters. Punt uit. En de uitdaging is om binnen de milieugebruiksruimte te produceren. We krijgen als samenleving ook het klimaat, de waterkwaliteit, de energietransitie én de woningnood voor de kiezen. We zijn gewend om de dingen ruimtelijk goed te plannen, maar nu worden we gegijzeld door het korte termijn probleem van de stikstof. En in plaats van de problemen netjes integraal op te lossen, zoals we dat in dit land gewend waren, kozen we voor geitenpaadjes. Maar de gevolgen van die keuze wentelen we gemakshalve af op één sector. Dat vind ik kwalijk.”

De makelaar/taxateur ziet dagelijks de spanningen in het landelijk gebied wegens gebrek aan perspectief: “Stikstofopkoop creëert nog geen goede natuur en als landbouwers het voor de centen zouden doen, dan hadden ze allang verkocht. Maar het gaat hen om het ruimtelijk samenspel: hun culturele verbondenheid met het land, de gewassen en dieren, de opstallen, de familie. Dát willen ze behouden. En dan zeggen wij doodleuk dat er geen plaats meer voor ze is.”

Integraal

De makelaar herinnert aan de grote gebiedsgerichte ruilverkavelingsprojecten van de jaren zestig, zeventig en tachtig: “Toen werd ons buitengebied vooral geoptimaliseerd voor de landbouw. Het was één van de pijlers voor het wereldwijde succes van onze landbouw. Zoiets moet opnieuw gebeuren, maar dan integraal en dus voor alle functies in het buitengebied, niet alleen voor de landbouw. Het zal betekenen dat er grootschalige uitruil van gronden nodig is. Het instrument heeft aangetoond buitengewoon krachtig te zijn – nu herinrichting, en met beschikbaarheid van geavanceerde GIS-systemen, dus sneller en nog efficiënter.”

Ebbers verwacht echter problemen bij de uitvoering. “We zien nu hoe slecht het loopt met de vrijwillige uitkoop van boeren. Het perspectief blijft dan onzeker. Dan heb ik liever dat er stevig wordt doorgepakt en een nette schadeloosstelling wordt betaald zodat men elders opnieuw kan beginnen of dat iemand kan investeren in zijn toekomst. Dat is fatsoenlijker dan te dreigen om vergunningen in te trekken als de opkoopregeling mislukt. De meeste landbouwers zijn ondernemend genoeg om zoiets te begrijpen. Bovendien verwacht ik dat het voor vele ouderen zonder opvolger een mooie kans is om hun bedrijf te staken.”

Schadeloosstelling

Om de huidige stikstofimpasse te doorbreken pleit Ebbers ervoor om boeren schadeloos te stellen zoals ook bij onteigening gebeurt – dat is gezien de problematiek ook het meest eerlijk. Net als bij een 120%-regel moet men dan wel naar Brussel om te voorkomen dat er sprake is van staatssteun. Maar het gaat ook ergens om: niet minder dan de inrichting van het buitengebied van Nederland van de 21e eeuw.